Прикладная биохимия и микробиология, 2023, T. 59, № 5, стр. 427-439
Перспективы повышения биологической активности биопрепаратов на основе бактерий рода Bacillus и нанокомпозитов хитозана (Обзор)
Л. Г. Яруллина 1, 3, *, Ж. Н. Калацкая 2, Е. А. Черепанова 1, Н. А. Еловская 2, В. О. Цветков 3, И. А. Овчинников 2, Г. Ф. Бурханова 1, Е. И. Рыбинская 2, А. В. Сорокань 1, К. М. Герасимович 2, Е. А. Заикина 1, В. В. Николайчук 4, К. С. Гилевская 4, И. С. Марданшин 5
1 Институт биохимии и генетики – обособленное структурное подразделение
Уфимского федерального исследовательского центра Российской академии наук
450054 Уфа, Россия
2 Институт экспериментальной ботаники им. В.Ф. Купревича НАН Беларуси
220072 Минск, Беларусь
3 Уфимский университет науки и технологий
450076 Уфа, Россия
4 Институт химии новых материалов НАН Беларуси
220072 Минск, Беларусь
5 Башкирский научно-исследовательский институт сельского хозяйства – обособленное
структурное подразделение УФИЦ РАН
450054 Уфа, Россия
* E-mail: yarullina@bk.ru
Поступила в редакцию 10.04.2023
После доработки 27.04.2023
Принята к публикации 28.04.2023
- EDN: PJLKDD
- DOI: 10.31857/S0555109923050185
Полные тексты статей выпуска доступны в ознакомительном режиме только авторизованным пользователям.
Аннотация
В обзоре рассмотрены свойства эндофитных бактерий рода Bacillus как объектов биоконтроля, перспективы расширения спектра их защитного действия на основе комплексов с производными хитозана. Описаны механизмы прямого и опосредованного воздействия бактерий на защитный потенциал растений, проанализирована роль про-/антиоксидантной системы в формировании системных защитных реакций. Проанализированы иммуностимулирующие свойства производных хитозана и его модификаций с органическими молекулами и наночастицами металлов. Показана перспективность использования комплексов бактерий Bacillus spp. с нано- и субмикронными частицами производных хитозана для расширения спектра защитного действия новых биофунгицидов и иммуностимуляторов на их основе.
Полные тексты статей выпуска доступны в ознакомительном режиме только авторизованным пользователям.
Список литературы
Kumawat K.C., Razdan N., Saharan K. // Microbiology Research. 2022. V. 254. A. 126901. https://doi.org/10.1016/j.micres.2021.126901
Hassani M.A., Durán P., Hacquard S. // Microbiome. 2018. V. 6. P. 58. https://doi.org/10.1186/s40168-018-0445-0
Pinski A., Betekhtin A., Hupert-Kocurek K., Mur L.A.J., Hasterok R. // Int. J. Mol. Sci. 2019. V. 20. № 8. P. 1947–1961. https://doi.org/10.3390/ijms20081947
Delaux P.M., Schornack S. // Science. 2021. V. 19. № 371. 6531:eaba6605. https://doi.org/10.1126/science.aba6605
Maksimov I.V., Sorokan A.V., Burkhanova G.F., Veselova S.V., Alekseev V.Yu., Shein M.Yu. et al. // Plants. 2019. V. 8. № 12. P. 575. https://doi.org/10.3390/plants8120575
Чеботарь В.К., Щербаков А.В., Щербакова Е.Н., Масленникова С.Н., Заплаткин А.Н., Мальфанова Н.В. // Сельскохозяйственная биология. 2015. Т. 50. № 5. С. 648–654.
Ibuki T., Iwasawa S., Lian A.A., Lye P.Y., Maruta R., Asano S.-I., Kotani E., Mori H. // Biol. Open. 2022. V. 11. № 9. bio059363. https://doi.org/10.1242/bio.059363
Srinivasan K., Mathivanan N. // Biological Control. 2009. V. 51. P. 395–402.
Le Cocq K., Gurr S.J., Hirsch P.R., Mauchline T.H. // Mol. Plant Pathol. 2017. V. 18. P. 469–473. https://doi.org/10.1111/mpp.12483
Mishra S., Shivanandappa K., Krishnaraj J., Prem S. // AJCS. 2014. V. 8. № 3. P. 347–355. https://doi.org/10.1177/2329488414525399
Firmansyah D., Widodo Hidayat S.H. // Asian J. Plant Pathol. 2017. V. 11. P. 148–155.
Павлюшин В.А., Тютерев С.Л., Попова Э.В., Новикова И.И., Быкова Г.А., Домнина Н.С. // Биотехнология. 2010. № 4. С. 69–80.
Amine R., Tarek C., Hassane E., Noureddine E.H., Khadija O. // Molecules. 2021. V. 26. P. 1117. https://doi.org/10.3390/molecules26041117
Варламов В.П., Ильина А.В., Шагдарова Б.Ц., Луньков А.П., Мысякина И.С. // Успехи биологической химии. 2020. Т.60. С. 317–368.
Nedved E.L., Kalatskaja J.N., Ovchinnikov I.A., Rybinskaya E.I., Kraskouski A.N., Nikalaichuk V.V. et al. // Appl. Biochem. Microbiol. 2022. V. 58. № 1. P. 69–76. https://doi.org/10.1134/S0003683822010069
Marrone P.G. //Pest Manag Sci. 2023. https://doi.org/10.1002/ps.7403
Максимов И.В., Веселова С.В., Нужная Т.В., Сарварова Е.Р., Хайруллин Р.М. // Физиология растений. 2015. Т. 62. № 6. С. 763–775.
Egamberdieva D., Wirth S.J., Shurigin V.V., Hashem A., Abd Allah E.F. // Front. Microbiol. 2017. V. 8. P. 1887. https://doi.org/10.3389/fmicb.2017.01887
Мелентьев А.И. Аэробные спорообразующие бактерии Bacillus Cohn в агроэкосистемах. М.: Наука, 2007. 148 с.
Монастырский О.А. // Защита и карантин растений. 2008. № 12. С. 41–44.
Драговоз И.В. // Микробиол. журн. 2013. Т. 75. № 3. С. 41–46.
Курамшина З.М., Смирнова Ю.В., Хайруллин Р.М. // Физиология растений. 2016. Т. 63. № 5. С. 1–9. https://doi.org/10.7868/S0015330316050080
Verma P., Yadav A.N., Kumar V., Singh D.P., Saxena A.K. In: Plant-Microbe Interactions in Agro-Ecological Perspectives. /Eds. D.P. Singh, H.B. Singh, R. Prabha. Singapore: Springer, 2017. P. 543. https://doi.org/10.1007/978-981-10-6593-4_22
Shafi O., Tian H., Ji M. // Biotechnol. 2017. № 31. P. 446–459. https://doi.org/10.1080/13102818.2017.1286950
Lastochkina O., Seifikalhor M., Aliniaeifard S., Baymiev A., Pusenkova L., Garipova S., Kulabuhova D., Maksimov I. // Plants. 2019. V. 8. A. 97. https://doi.org/10.3390/plants8040097
Veselova S.V., Nuzhnaya T.V., Maksimov I.V. Jasmonic Acid: Biosynthesis, Functions and Role in Plant Development. Series Plant Science Research and Practices USA: Nova Sci. Publishers, 2015. P. 33–66.
Sorokan A., Cherepanova E., Burkhanova G., Veselova S., Rumyantsev S., Alekseev V. et al. // Front. Microbiol. 2020. V. 11. 569457. https://doi.org/10.3389/fmicb.2020.569457
Lee Y.P., Kim S.H., Bang J.W., Lee H.S., Kwak S.S., Kwon S.Y. // Plant Cell Reports. 2017. V. 26. № 5 P. 591–598. https://doi.org/10.1007/s00299-006-0253-z
Zehnder G.W., Yao C., Murphy J.F., Sikora E.J., Kloepper J.W. // Biol Control. 2000. V. 45. P. 127–137. https://doi.org/10.1023/A:1009923702103
Yang Y.S., Zhou J.T., Lu H., Yuan Y.L., Zhao L.H. // Environ. Technol. 2012. V. 33. P. 2603–2609. https://doi.org/10.1080/09593330.2012.672473
Lastochkina O., Pusenkova L., Yuldashev R., Babaev M., Garipova S., Blagova D., Khairullin R., Aliniaeifard S. // Plant Physiology. Biochemistry. 2017. № 121. P. 80–88. https://doi.org/10.1016/j.plaphy.2017.10.020
Хайруллин Р.М. // Вестник ОГУ. 2007. № 2. С. 129–134.
Shternshis M.V., Belyaev A.A., Shpatova T.V., Lelyak A.A. // Contemporary Problems of Ecology. 2015. V. 8. № 3. P. 390–396. https://doi.org/10.1134/S1995425515030130
Kasim W.A., Gaafar R.M., Abou-Ali R.M. // Annals of Agricultural Science. 2016. V. 61. № 2. P. 217–227. https://doi.org/10.1016/j.aoas.2016.07.003
Seifikalhor M.S., Seif M., Aliniaeifard S., Asayesh E. // Acta Hortic. 2018. V. 1227. 59.
Turan M., Ekinci M., Yldrm E., Gunes A., Karagoz K., Kotan R., Dursun A. // Turkish Journal of Agriculture and Forestry. 2014. № 38. P. 327–333. https://doi.org/10.3906/tar-1308-62
Blake C., Nordgaard Christensen M., Kovacs A.T. // MPMI. 2021. V. 34. № 1. P. 15–25. https://doi.org/10.1094/MPMI-08-20-0225-CR
Сидорова Т.М., Асатурова А.М., Хомяк А.И. // Сельскохозяйственная биология. 2018. Т. 53. № 1. С. 29–37.
Максимов И.В., Черепанова Е.А. // Биомика. 2018. Т. 10. № 1. С. 57–61. https://doi.org/10.31301/2221-6197.bmcs.2018-13
Surette M.A., Sturz A.V., Lada R.R., Nowak J. // Plant Soil. 2003. V. 253. P. 381. https://doi.org/10.1023/A:1024835208421
Chen F., Wang M., Zheng Y., Luo J., Yang X., Wang X. // World J. Microbiol. Biotechnol. 2010. V. 26. P. 675–684. https://doi.org/10.1007/s11274-009-0222-0
Subramani A.K., Raval R., Sundareshan S., Sivasengh R., Raval K. // Prep. Biochem. Biotechnol. 2022. V. 52. № 10. P. 1160–1172. https://doi.org/10.1080/10826068.2022.2033994
Хайруллин Р.М., Бурханова Г.Ф., Сорокань А.В., Сарварова Е.Р., Веселова С.В., Черепанова Е.А. и др. // Теорeтическая и прикладная экология. 2019. № 4. С. 130–135. https://doi.org/10.25750/1995-4301-2019-4-130-135
Бурханова Г.Ф., Сорокань А.В., Черепанова Е.А., Сарварова Е.Р., Хайруллин Р.М., Максимов И.В. // Вавиловский журнал генетики и селекции. 2019. Т. 23. № 7. С. 873–878. https://doi.org/10.18699/VJ19.561
Максимов И.В., Сингх Б.П., Черепанова Е.А., Бурханова Г.Ф., Хайруллин Р.М. // Прикл. биохимия и микробиология. 2020. Т. 56. № 1. С. 19–34. https://doi.org/10.31857/S0555109920010134
Choudhary D.K., Johri B.N. // Microbiol. Res. 2009. V. 164. P. 493–513. https://doi.org/10.1016/j.micres.2008.08.007
Kumar S., Chauhan P.S., Agrawal L., Raj R., Srivastava A., Gupta S. // PLoS ONE. 2016. V. 11. № 3. e0149980. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0149980
Niu D.D., Liu H.X., Jiang C.H., Wang Y.P., Wang Q.Y., Jin H.L., Guo J.H. // Mol. Plant Microbe. In. 2011. V. 24. № 5. P. 533–542. https://doi.org/10.1094/MPMI-09-10-0213
Gonzalez-Gallegos E., Laredo-Alcala E., Ascacio-Valdes J., de Rodriguez D., Hernandez-Castillo F. // American Journal of Plant Sciences. 2015. V. 6. № 11. P. 1785–1791. https://doi.org/10.4236/ajps.2015.611179
Yu Y., Gui Y., Li Z., Jiang C., Guo J., Niu D. // Plants (Basel). 2022. V. 11. № 3. P. 386. https://doi.org/10.3390/plants11030386
Conrath U., Beckers G.J.M., Flors V., García-Agustín P., Jakab G., Mauch F. et al. // Mol. Plant Microbe Interact. 2006. V. 19. P. 1062–1071.
Ross A.F. // Virology. 1961. V. 14. P. 340–358.
Glazebrook J. // Annu. Rev. Phytopathol. 2005. V. 43. P. 205. https://doi.org/10.1146/annurev.phyto.43.040204.135923
Тарчевский И.А., Яковлева В.Г., Егорова А.М. // Прикл. биохимия и микробиология. 2010. Т. 46. № 3. С. 263–275.
Gimenez-Ibanez S., Solano R. // Frontiers in Plant Science. 2013. V. 4. P. 72. https://doi.org/10.3389/fpls.2013.00072
Durrant W.E., Dong X. // Annu. Rev. Phytopathol. 2004. V. 42. P. 185–209 https://doi.org/10.1146/annurev.phyto.42.040803.140421
Wang M., Xue J., Ma J., Feng X., Ying H., Xu H. // Front. Microbiol. 2020. V. 11. P. 942. https://doi.org/10.3389/fmicb.2020.00942
González-López M.D.C., Jijón-Moreno S., Dautt-Castro M., Ovando-Vázquez C., Ziv T., Horwitz B.A., Casas-Flores S. // Int. J. Mol. Sci. 2021. V. 22. P. 6804.
Bode V., Huber R. // Biochim. Biophys. Acta. 2000. V. 1477. № 1–2. P. 241–252. https://doi.org/10.1016/s0167-4838(99)00276-9
Домаш В.И., Шарпио Т.П., Забрейко С.А., Сосновская Т.Ф. // Биоорг. химия. 2008. Т. 34. № 3. С. 353–357.
Мосолов В.В., Валуева Т.А. // Прикл. биохимия и микробиология. 2011. Т. 47. № 5. С. 501–507.
Яруллина Л.Г., Касимова Р.И., Максимов И.В. // Прикл. биохимия и микробиология. 2016. Т. 52. № 5. С. 531–537. https://doi.org/10.7868/S0555109916050184
Канделинская О.Л., Грищенко Е.Р., Домаш В.И., Топунов А.Ф. // Агрохимия. 2008. № 9. С. 45–49.
Бурханова Г.Ф., Веселова С.В., Сорокань А.В., Благова Д.К., Нужная Т.В., Максимов И.В. // Прикл. биохимия и микробиология. 2017. Т. 53. № 3. С. 308–331. https://doi.org/10.7868/S0555109917030047
De Meyer G., Capieau K., Audenaert K., Buchala A., Métraux J.P., Höfte M. // Mol. Plant Microbe Interact. 1999. V. 12. P. 450–458.
Brosche M., Blomster T., Salojarvi J., Cui F., Sipari N., Leppala J., et al. // PLoS Genet. 2014. V. 10. № 2. e1004112. https://doi.org/10.1371/journal.pgen.1004112
Suzuki N., Miller G., Sejima H., Harper J., Mittler R. // J. Exp. Bot. 2012. V. 64. P. 253–263. https://doi.org/10.1093/jxb/ers335
Bordiec S., Paquis S., Lacroix H., Dhondt S., Barka E., Kauffmann A. et al. // J. Exp. Bot. 2011. V. 62. P. 595–603. https://doi.org/10.1093/jxb/erq291
Pfannschmidt T., Brautigam K., Wagner R., Dietzel L., Schroter Y., Steiner S., Nykytenko A. // Ann. Bot. 2009. V. 103. P. 599–607. https://doi.org/10.1093/aob/mcn081
Qi J., Song C.P., Wang B., Zhou J., Kangasjärvi J., Zhu J.K., Gong Z. // Journal of Integrative Plant Biology. 2018. V. 60. № 9. P. 805–826. https://doi.org/10.1111/jipb.12654
Tondo M.L., de Pedro-Jové R., Vandecaveye A., Piskulic L., Orellano E.G., Valls M. // Front. Plant Sci. 2020. V. 11. A. 1156. https://doi.org/10.3389/fpls.2020.01156
Трошина Н.Б., Сурина О.Б., Черепанова Е.А., Яруллина Л.Г. // Микология и фитопатология. 2010. V. 44. № 3. P. 273–279.
Alquéres S., Meneses C., Rouws L., Rothballer M., Baldani I., Schmid M., Hartmann A. // Molecular Plant-Microbe Interaction. 2013. V. 8. P. 937–945. https://doi.org/10.1094/MPMI-12-12-0286-R
Газарян И.Г., Хушпульян Д.М., Тишков В.И. // Успехи биологической химии. 2006. Т. 46. С. 303–322.
O’Brien J.A., Daudi A., Finch P., Butt V.S., Whitelegge J.P., Souda P., Ausubel F.M., Bolwell G.P. // Plant Physiol. 2012. V. 158. № 4. P. 2013–2027.
Almagro L., Gomez Ros V., Belchi-Navarro S., Bru R., Ros Barcello A., Pedreno M.A. // J. Exp. Botany. 2009. V. 60. P. 377–390.
Mittler R. // Trends in Plant Science. 2002. V. 7. P. 406–410. https://doi.org/10.1016/S1360-1385(02)02312-9
Прадедова Е.В., Ишеева О.Д., Саляев Р.К. // Физиология растений. 2011. Т. 58. № 1. С. 40–48. https://doi.org/10.17076/eb787
Bakalova S., Nikolova A., Nedeva D. // Bulg. J. Plant Physiol. 2004. V. 30. № 1–2. P. 64–77.
Колупаев Ю.Е., Карпец Ю.В., Ястреб Т.О., Мусатенко Л.И. // Физиология и биохимия культ. растений. 2010. Т. 42. № 3. С. 210–217.
Рахманкулова З.Ф., Федяев В.В., Рахматуллина С.Р. // Физиология растений. 2010. Т. 57. № 6. С. 835–840.
Тарчевский И.А. Сигнальные системы клеток растений. М.: Наука, 2002. 294 с.
Shao H.B., Chu L.Y., Jaleel C.A., Zhao C.X. // C R Biol. 2008. V. 331. № 3. P. 215–225. https://doi.org/10.1016/j.crvi.2008.01.002
Guan L.M., Scandalios J.G. // Free Radic. Biol. Med. 2000 V. 28. № 8. P. 1182–1190. https://doi.org/10.1016/S0891-5849(00)00212-4
Zandi P., Schnug E. // Biology. 2022. V. 11. P. 155. https://doi.org/10.3390/biology11020155
Maksimov I.V., Blagova D.K., Veselova S.V., Sorokan A.V., Burkhanova G.F., Cherepanova E.A. et al. // Biological Control. 2020. V. 144. https://doi.org/10.1016/j.biocontrol.2020.104242
Valenzuela-Soto J., Estrada-Hernández M., Ibarra-Laclette E., Délano-Frier J. // Planta. 2010. V. 231. № 2. P. 397–410. https://doi.org/10.1007/s00425-009-1061-9
Wang S., Wu H., Qiao J., Ma L., Liu J., Xia Y., Gao X. // J. Microbiol. Biotechnol. 2009. V. 19. № 10. P. 1250–1258.
Su P, Tan X, Li C, Zhang D, Cheng J, Zhang S et al. // Microb. Biotechnol. 2017 V. 10. № 3. P. 612–624. https://doi.org/10.1111/1751-7915.12704
Beris D., Theologidis I., Skandalis N., Vassilakos N. // Scientific Reports. 2018. V. 8. Article number: 10320.
Waadt R., Seller C.A., Hsu P.K., Takahashi Y., Munemasa S., Schroeder J.I. // Nat. Rev. Mol. Cell Biol. 2022. V. 23. № 10. P. 680–694. https://doi.org/10.1038/s41580-022-00479-6
Goswami M., Deka S. // Pedosphere. 2020. V. 30. № 1. P. 40–61. https://doi.org/10.1016/S1002-0160(19)60839-8
Pinedo T., Ledger M., Greve M.J. // Front. Plant Sci. 2015. V. 6. P. 1–17.
Niu S.Q., Li H.R., Pare P.W., Aziz M., Wang S.M., ShiInduced H.Z. // Plant Soil. 2016. V. 407. P. 217–230.
Ansari F.A., Ahmad I., Pichtel J. // Agric. Ecosyst. Environ. Appl. Soil Ecol. 2019. V. 3. P. 45–54.
Kadmiri I.-M., Chaouqui L., Azaroual S.E., Sijilmassi B., Yaakoubi K., Wahb I. // Arab. J. Sci. Eng. 2018. V. 43. P. 3403–3415.
Мерзаева О.В., Широких И.Г. // Прикл. биохимия и микробиология. 2010. Т. 46. № 1. С. 51–57.
Berg G. // Appl. Microboil. Biotehnol. 2009. V. 84. P. 11–18. https://doi.org/10.1007/s00253-009-2092-7
Arkhipova T.N., Veselov S.U., Melentiev A.I., Kudoyarova G.R. // Plant Soil. 2005. V. 272. № 5. P. 201–209.
Pérez-Flores P., Valencia-Cantero E., Altamirano-Hernández J., Pelagio-Flores R., López-Bucio J., García-Juárez P., Macías-Rodríguez L. // Protoplasma. 2017. V. 254. № 6. P. 2201–2213.
Shao J., Li S., Zhang N., Cui X., Zhou X., Zhang G., Shen Q., Zhang R. // Microb. Cell Factories. 2015. V. 14. P. 130–141.
Park Y.G., Mun B.G., Kang S.M., Hussain A., Shahzad R., Seo C.W. et al. // PLoS One. 2017. V. 12. № 3. e0173203.
Sadeghi A., Karimi E., Dahaji P.A., Javid M.G., Dalvand Y., Askari H. // World J. Microbiol. Biotechnol. 2012. V. 28. P. 1503–1509. https://doi.org/10.1007/s11274-011-0952-7
Kang S.M., Shahzad R., Bilal S., Khan A.L., Park Y.G., Lee K.E. // BMC Microbiol. 2019. V. 19. № 80. https://doi.org/10.1186/s12866-019-1450-6
Karadeniz A., Topcuoğlu Ş.F., Inan S. // World J. Microbiol. Biotechnol. 2006. V. 22. P. 1061–1064. https://doi.org/10.1007/s11274-005-4561-1
Salomon M.V., Bottini R., de Souza Filho G.A., Cohen A.C., Moreno D., Gil M. // Physiol. Plant. 2014. V. 151. P. 359–374. https://doi.org/10.1111/ppl.12117
Bottini R., Cassán F., Piccoli P. // Appl. Microbiol. Biotechnol. 2004. V. 65. P. 497–503.
Grichko V.P., Glick B.R. // Plant Physiol. Biochem. 2001. V. 39. № 1. P. 11–17. https://doi.org/10.1016/S0981-9428(00)01212-2
Barkai-Golan R. Postharvest Diseases of Fruit and Vegetables. Development and Control. Amsterdam, Netherlands: Elsevier, 2001.
Shakirova F.M., Avalbaev A.M., Bezrukova M.V., Fatkhutdinova R.A., Maslennikova D.R., Yuldashev R.A., Allagulova C.R., Lastochkina O.V. In: Phytohormones and Abiotic Stress Tolerance in Plants. /Eds. N.A. Khan, R. Nazar, N. Iqbal, N.A. Anjum. Berlin, Heidelberg: Springer, 2012. P. 185–228. https://doi.org/10.1007/978-3-642-25829-9_9
Kalatskaja J.N., Baliuk N.V., Rybinskaya K.I., Herasimovich K.M., Yalouskaya N.A., Yarullina L.G., Tsvetkov V.O. // Int. J. Plant Biol. 2023. V. 14. P. 312–328. https://doi.org/10.3390/ijpb14010026
Яруллина Л.Г., Цветков В.О., Хабибуллина В.О., Черепанова Е.А., Бурханова Г.Ф., Заикина Е.А., Калацкая Ж.Н. // Физиология растений. 2022. Т. 69. № 4. С. 438–448. https://doi.org/10.31857/S0015330322040212
Li K., Xing R., Liu S., Li P. // J. Agric. Food Chem. 2020. V. 68. № 44. P. 12203–12211. https://doi.org/10.1021/acs.jafc.0c05316
Тютерев С.Л. // Вестник защиты растений. 2015. Т. 1. № 83. С. 3–13.
Jia X., Rajib M., Yin H. // Curr. Pharm. Des. 2020 V. 26. № 29. P. 3508–3521. https://doi.org/10.2174/1381612826666200617165915
Chakraborty M., Hasanuzzaman M., Rahman M., Khan Md., Bhowmik P., Mahmud N.U., Tanveer M., Islam T. // Agriculture. 2020. V. 10. № 12. P. 624. https://doi.org/10.3390/agriculture10120624
Zhao X., Wang M., Wang W., Liu Q., Li J., Yin H. In: /Ed. L. Zhao, Oligosaccharides of Chitin and Chitosan. Singapore: Springer, 2019. 858 p. https://doi.org/10.1007/978-981-13-9402-7_10
Guan Z., Feng Q. // Int. J. Mol. Sci. 2022. V. 23. 6761. https://doi.org/10.3390/ijms23126761
Куликов С.Н., Тюрин Ю.А., Хайруллин Р.З. // Казанский мед. ж. 2010. Т. 91. № 5. С. 656–660.
Chirkov S.N. // Appl. Biochem. Microbiol. 2002. V. 38. № 1. P. 1–8.
Попова Э.В., Домнина Н.С., Коваленко Н.М., Борисова Е.А., Колесников Л.Е., Тютерев С.Л. // Вестник защиты растений. 2017. Т. 3. № 93. С. 28–33.
Riseh R.S., Hassanisaadi M., Vatankhah M., Badaki S.A., Barka E.A. // Int. J. Biol. Macromol. 2022. V. 220. P. 998–1009.
Pospieszny H., Struszczyk H., Cajza M. Chitin Enzymology. /Ed. R.A.A. Muzzarelli. Ancona, Italy: Atec Edizioni, 1996. V. 2. P. 385–389.
Куликов С.Н., Чирков С.Н., Ильина А.В., Лопатин С.А., Варламов В.П. // Прикл. биохимия и микробиология. 2006. Т. 42. № 2. С. 224–228.
Jia X., Meng Q., Zeng H., Wang W., Yin H. // Scientific Reports. 2016. V. 6. Article 26144. https://doi.org/10.1038/srep26144
Гриц А.Н., Карасева Е.Н., Макарова Т.Б., Рыбинская Е.И., Ольшаникова А.Л., Янчевская Т.Г. и др. // Известия Национальной академии наук Беларуси. Серия биол. наук. 2021. Т. 66. № 2. С. 159–168.
Pirniyazov K.K., Tikhonov V.E., Rashidova S.S. // International Journal of Modern Agriculture. 2021 V. 10. № 2. P. 1244–1262
Баданова Е.Г., Давлетбаев И.М., Сироткин А.С. // Вестник технологического университета. 2016. Т. 19. № 16. С. 89–95.
Варламов В.П., Албулов А.И., Фролова М.А., Гринь А.В., Мысякина И.С. // Экобиотех. 2019. Т. 2. № 4. С. 529–532.
Новикова И.И., Попова Э.В., Краснобаева И.Л., Коваленко Н.М. // Сельскохозяйственная биология. 2021. Т. 56. № 3. С. 511–522. https://doi.org/10.15389/agrobiology.2021.3.511
Kolesnikov L.E., Popova E.V., Novikova I.I., Priyatkin N.S., Arkhipov M.V., Kolesnikova Yu.R. et al. // Agricultural Biology. 2019. V. 54. № 5. P. 1024–1040. https://doi.org/10.15389/agrobiology.2019.5.1024
Краснобаева И.Л., Коваленко Н.М., Попова Э.В. // Вестник защиты растений. 2020. Т. 103. № 4. С. 233–240. https://doi.org/10.31993/2308-6459-2020-103-4-13272
Rajendran L., Schneider A., Schlechtingen G., Weidlich S., Ries J., Braxmeier T. et al. // Science. 2008. V. 320. № 5875. P. 520–523. https://doi.org/10.1126/science.1156609
Ortiz-Rodríguez T., De La Fuente-Salcido N., Bideshi D.K., Salcedo-Hernández R., Barboza-Corona J.E. // Lett. Appl. Microbiol. 2010. V. 51. P. 184–190.
Saharan V., Pal A. Chitosan Based Nanomaterials in Plant Growth and Protection. New Delhi, India: Springer, 2016. P. 33–41.
Актуганов Г.Э., Мелентьев А.И., Варламов В.П. // Прикл. биохимия и микробиология. 2019. Т. 55. № 4. С. 315–337.
Miljakovic D., Marinkovic J., Baleševic-Tubic S. // Microorganisms. 2020. V. 8. 1037. https://doi.org/10.3390/microorganisms8071037
Алферов А.А. // Агрохимический вестник. 2017. № 6. С. 38–42.
Orhan I., Omar I., Demirci B., Siddiqui H. // Pharmaceutical Biology. 2010. V. 48. № 1. P. 10–16. https://doi.org/10.3109/13880200903029332
Kim Y., Narayanan S., Chang K.O. // Antiviral Res. 2010. V. 88. № 2. P. 227–235. https://doi.org/10.1016/j.antiviral.2010.08.016
Li T., Huang Y., Xu Z.S., Wang F., Xiong A.S. // BMC Plant Biol. 2019. V. 2. № 19 (1). P. 173. https://doi.org/10.1186/s12870-019-1784-0
Klein A., Keyster M., Ludidi N. // Acta Physiologia Plantarum. 2013. V. 35. № 10. P. 3059–3066. https://doi.org/10.1007/s11738-013-1339-1
Пузина Т.И., Макеева И.Ю. // Агрохимия. 2015. № 6. С. 63–69. https://doi.org/10.15217/48484
Wan Y.Y., Zhang Y., Zhang L., Zhou Z.Q., Li X., Shi Q., Wang X., Bai J. // Acta Physiologiae Plantarum. 2015. V. 37. № 61. P. 1706. https://doi.org/10.1007/s11738-014-1706-6
Plotnikova L.Y., Pozherukova V.Y., Mitrofanova O.P., Degtyarev A.I. // Appl Biochem Microbiol. 2016. V. 52. P. 61–70. https://doi.org/10.1134/S0003683816010099.
Упадышев М.Т., Метлицкая К.В., Петрова А.Д., Донецких В.И. // Аграрная наука. 2019. № 3. С. 143–146. https://doi.org/10.32634/0869-8155-2019-326-3-143-146.
Вакулин К.Н. // Защита и карантин растений. 2006. № 11. С. 28.
Woranuch S., Yoksan R. // Carbohydrate Polymers. 2013. V. 96. P. 495–502. https://doi.org/10.1016/j.carbpol.2013.04.006
Liu J., Lu J.F., Kan J., Tang Y.Q., Jin C.H. // Int. J. Biol. Macromol. 2013. V. 62. P. 85–93. https://doi.org/10.1016/j.ijbiomac.2013.08.040
Ilyasoglu H., Guo Z. // Food Bioscience. 2019. V. 29. P. 118–125. https://doi.org/10.1016/j.fbio.2019.04.007
Nikalaichuk V., Hileuskaya K., Kraskouski A., Kulikouskaya V., Nedved H., Kalatskaja J. et al. // J. Appl. Polym. Sci. 2021. V. 139. № 14. 51884. https://doi.org/10.1002/app.51884
Elmer W., White J. // Annu. Rev. Phytopathol. 2018. V. 56. P. 111–133. https://doi.org/10.1146/annurev-phyto-080417-050108
Worrall E.A., Hamid A., Mody K.T., Mitter N., Pappu H.R. // Agronomy. 2018. V. 8. № 285. https://doi.org/10.3390/agronomy8120285
Dutta P., Kumari A., Mahanta M., Biswas K.K., Dudkiewicz A., Thakuria D. et al // Front. Microbiol. 2022. V. 13. 935193. https://doi.org/10.3389/fmicb.2022.935193
Kumar A., Choudhary A., Kaur H., Guha S., Mehta S., Husen A. // Chemosphere. 2022. V. 295. 133798. https://doi.org/10.1016/j.chemosphere.2022.133798
Derbalah A., Elsharkawy M.M., Hamza A., El-Shaer A. // Pestic. Biochem. Physiol. 2019. V. 157. P. 230–236. https://doi.org/10.1016/j.pestbp.2019.03.018
Elsharkaway M., Derbalah A. // Pest Management Science. 2018. V. 75. № 3. https://doi.org/10.1002/ps.5185
Aslani F., Bagheri S., Julkapli N.M., Juraimi A.S., Hashemi Golestan F.S., Baghdadi A. // Sci. World J. 2014. V. 2014. P. 28. https://doi.org/10.1155/2014/641759
Sosan A., Svistunenko D., Straltsova D., Tsiurkina K., Anderson D., Sokolik A., Colbeck I., Demidchik V. // Plant Journal. 2016. V. 85. P. 245–257. https://doi.org/10.1111/tpj.13105
Венжик Ю.В., Мошков И.Е., Дыкман Л.А. // Известия РАН. Серия биологическая. 2021. № 2. С. 137–152.
Sharma S.S., Dietz K.-J. // Trends Plant Sci. 2009. V. 14. P. 43–50. https://doi.org/10.1016/j.tplants.2008.10.007
Siripattanakul-Ratpukdi S., Furhacker M. // Water Air Soil Pollut. 2014. V. 225. P. 1939. https://doi.org/10.1007/s11270-014-1939-4
Vurukonda S.S.K.P., Vardharajula S., Shrivastava M., Skz A. // Microbiological Research. 2016. V. 184. P. 13–24. https://doi.org/10.1016/j.micres.2015.12.003
Пузанский Р.К., Емельянов В.В., Шишова М.Ф. // Сельскохозяйственная биология. 2018. Т. 53. № 1. С. 15–28. https://doi.org/10.15389/agrobiology.2018.1.15rus
Hamooh B.T., Sattar F.A., Wellman G., Mousa M.A.A. // Plants. 2021. V. 10. № 1. P. 98. https://doi.org/10.3390/plants10010098
Jones R.A.C. // Plants. 2021. V. 10. P. 233. https://doi.org/10.3390/plants10020233
Moreno-Galvan A., Romero-Perdomo F.A., Estrada-Bonilla G., Carlos Henrique Salvino Gadelha Meneses, Bonilla R.R. // Microorganisms. 2020. V. 8. P. 823. https://doi.org/10.3390/microorganisms8060823
Batool T., Ali S., Seleiman M., Naveed N., Ali A., Ahmed K. et al. // Scientifc Reports. 2020. V. 10. P. 16975. https://doi.org/10.1038/s41598-020-73489-z
Zhou C., Guo J.S., Zhu L., Xiao X., Xie Y., Zhu J., Ma Z.Y., Wang J.F. // Plant Physiol. Biochem. 2016. V. 105. P. 162–173.
Zhang J.L., Shi H.Z. // Photosynth. 2013. V. 115. № 1. P. 1–22.
Gagné-Bourque F., Mayer B.F., Charron J.-B., Vali H., Bertrand A., Jabaji S. // PLoS ONE. 2015. V. 10. № 6. e0130456. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0130456
Rolli E., Marasco R., Vigani G., Ettoumi B., Mapelli F., Deangelis M.L. et al. // Environ. Microbiol. 2015 V. 17. № 2. P. 316–331. https://doi.org/10.1111/1462-2920.12439
Pandey P., Irulappan V., Bagavathiannan M.V., Senthil-Kumar M. // Front. Plant Sci. 2017. V. 8. № 537. https://doi.org/10.3389/fpls.2017.00537
Веселова С.В., Бурханова Г.Ф., Нужная Т.В., Максимов И.В. // Вестник Башкирск. ун-та. 2015. № 1. С. 308–315.
Заикина Е.А., Румянцев С.Д., Сарварова Е.Р., Кулуев Б.Р. // Экологическая генетика. 2019. Т. 17. № 3. С. 47–58. https://doi.org/10.17816/ecogen17347-58
Dokhanieh A., Aghdam M., Fard J., Hassanpour H. // Scientia Horticulturae. 2013. V. 154. P. 31–36. https://doi.org/10.1016/j.scienta.2013.01.025
Дополнительные материалы отсутствуют.
Инструменты
Прикладная биохимия и микробиология